Finansal Riskler Üzerine

                                  

1.1 Finansal Riskin Tanımı

Risk, beklentiler dışında gelişen ve sonuç olarak olumlu veya olumsuz bir durum ortaya çıkmasını sağlayan olaylardır.1 Risk kelimesi Fransızca kökenli olup rızık kelimesinden gelmektedir. Rızık Allah tarafından verilen nimet anlamındadır.2 Riziko ise, bir kimsenin para ile ölçülebilir çıkarlarını tehdit eden tehlikedir. İngilizce’de de kullanımı aynıdır.

“İstenmeyen sonuçlarla karşılaşma olasılığı” olarak da tanımlanabilen riskin temelinde verilen bir kararın gelecekle alakalı olarak sonuçlarının tam olarak kestirilemiyor olması yatmaktadır. Önceden kestirilemediğinden tam olarak engellenmesi mümkün olmayan bir durum olduğundan, oluşabilecek riskleri iyi yönetmek ve mümkünse en aza indirmek riskle ilgili günümüzdeki yaklaşımların temelidir.3

Risk kavramı; belirli bir tehlikenin, ilerideki belli bir zaman dilime içinde, tehlike altındaki ya da bu tehlikeye maruz kalan unsurlara, verebileceği zararları ifade etmektedir. Bu anlamda risk kavramı bir olayın meydana getirebileceği olumsuzlukların toplamıdır. ⁴

1.1.1 Finansal Riskin Nedenleri

İşletme içi sebepler ve İşletme dışı sebepler olmak üzere finansal riskin sebepleri iki grupta değerlendirilmektedir.

1.1.1.1    İşletme İçi Sebepler

İşletme başarısızlıkları genel olarak makro ve mikro ekonomik anlamda iki aşamada incelenebilir. Makro ekonomik anlamda ülke ekonomisinin genel gidişatı işletmeler üzerinde etkilidir. İşletmeler içinde faaliyet gösterdikleri çevreden etkilenir ve bulundukları çevreyi etkilerler.

İşletmelerin başarısını etkileyen makro ekonomik faktörler şöyle sıralanabilir;

-Milli gelirin yapısı,

-Enflasyonist ve

-Deflasyonist eğilimler,

Ülkenin içinde bulunduğu ekonomik gelişme evresi, Devletin ekonomi politikası, Ülke ekonomileri depresyon, gelişme, yenileme ve refah olmak üzere dört aşamalı bir süreç içerisinde incelenir. Bu aşamaların her birinde yukarıda sayılan faktörler  işletmeler üzerinde farklı etkiler oluştururlar. Kişi başına düşen milli gelir, enflasyon ve devletin ekonomi politikası bu aşamaların her birinde farklı değerler alarak işletmenin mal ve hizmet sunduğu piyasadaki tüketicilerin satın alma kararlarını farklı boyutlarda etkilerler.5

 Aşağıda başarıszlık oluşturan sebepler firmalar açısından değerlendirilmiştir:6

– Bu projenin hedeflerinden gerçek dışı nedenlerle sapmalar olması,

-İşletmede yatırım ekipmanlarının yüksek maliyetli teknolojilerden seçilmesi,

-İşletmenin kuruluş aşamasında yanlış üretim metodunun seçilmesi,

-İşletmede kullanılacak direkt girdilerden hammadde, işçilik ile endirekt girdilerden nakliye, enerji ve ambalajlama gibi giderlerin pahalıya malolması durumunda işletme daha üretim aşamasında yenilgiyi seçmiş demektir.

-İşletmenin hedef pazarlardaki ürün standartlarına ilişkin ön araştırmalar yapmadan üretime geçmesi ve halkın kalite anlayışının gözardı edilmesi işletmeyi başarısızlığa götüren önemli bir faktördür.

-İşletme pazarlama ağının kurulamaması ve/veya verimli çalışamaması,

-Sağlıklı pazar ve tüketici analizinin önceden yapılmaması,

-Pazarlama işlemlerinde modern pazarlama tekniklerinin kullanılmaması,

–   İşci ve işveren arasında uzun süre grev ve lokavt uyuşmazlığının yaşanması,

–  İşletmede yönetim ve üretim evrelerinde yeterinden fazla, yeterinden az ve/veya

vasıfsız personel istihdamı yapılması,

–     İşletmenin idari kadroları arasında yetki ve sorumlulukların dağıtımında karışıklık olması,

–   İşletmenin girdi, üretim ve pazarlama safhalarında maliyeti azaltıcı tedbirlerin yönetimce zamanında alınmaması,

–   İşletme ortakları arasındaki geçimsizlik,

–   İşletme departmanları arasında yetki ve sorumluluk alanlarının belirlenmemesi,

–   İşletme sermayesinin yetersiz olması,

–    İşletmenin borçlarını zamanında ödeyememesi veya alacaklarını      zamanında

tahsil edememesi,

–  İşletmede çalışanlar arasında adil ve liyakat esasına dayalı bir ücret politikasının olmaması, gibi nedenler işletmelerin temel başarısızlık nedenleri olarak saymak mümkündür.

1.1.1.2    İşletmenin Dışındaki Sebepler

Makroekonomik koşullardan, rakiplerin faaliyetlerinden, kanun ve politika değişikliklerinden veya pazarın durumundan kaynaklanan risklerdir. Bu risklerin bazılarında (hırsızlık, deprem vb) sigorta ettirilerek korunabilir, bazılarının etkileri ise yok edilemeyebilir.

Örneğin; piyasaya yeni bir rakibin girmesi ve bir anda satışların üçte bir azalması gibi oluşacak bir riskin önlemi olamaz. Bu durumda da sonrası için işletmenin rekabet stratejileri geliştirmesi gerekmektedir.7

1.2  Finansal Riskin Sınıflandırılması

Riski Sınıflandıracak olursak şu şekilde ;Sistemik Riskler, Sistematik Olmayan Riskler ve Sistemik Riskler olarak 3’e ayrılır.8

Tablo-1

1.2.1    Sistematik Risk

Sistematik Riskler kendi içinde 5’ e ayrılmaktadır.9

1- Piyasa Riski; menkul kıymet pazarlarını ekonomide oluşan durağanlık, aniden bir savaşın çıkması, tüketim seviyelerinde oluşan bir değişme vb. etmenler doğrudan etkileyebilmektedir. Bu tür hadiselerden kolaylıkla etkilenmesi sektörde faaliyet gösterenlerin pazar beklentilerinin sürekli değişmesinden kaynaklanmaktadır.

2-   Politik Risk; şirketlerin yatırım kararlarını etkileyen birçok unsur vardır. Bunlar arasından özellikle belirsizliğe sebep olan yatırım yapılan ülkelerde ya da dünya genelinde oluşan ekonomik krizler ve siyasi bunalımlar yatırımları doğrudan etkilemektedir. Siyasi ortamda bir istikrarsızlık söz konusu yatırımcılar tarafından bir yatırım yapılabilmesi için aranan en önemli kriterlerden biri olduğundan finans sektörünü doğrudan etkilenmektedir.

3- Enflasyon Riski; sözlük anlamı olarak eflasyon, fiyatlar genel seviyesinin yükselmesi, ülke parasının değerindeki hızlı ve ani düşüş ve bunların neticesinde dolaşımda bulunan para miktarında artışlar olmasıdır. Enflasyonun yüksek olmasını piyasalar önemli bir belirsizlik durumu olarak algılamakta ve böylelikle yatırımlar negatife dönmektedir.

4- Faiz Oranı Riski; Faiz oranlarında görülen ani değişimlerle ortaya çıkan riske faiz riski denmektedir. Bu risk şirketlerin yapmış olduğu borçlanmalarla çeşitli yatırımlardan beklenilen getirileri pozitif ya da negatif yönde etkilemektedir.

5- Kur Riski; ülke parasının harinide dış ülke paralarında meydana gelen değer düşüşleriyle ortaya çıkmaktadır. Yabancı piysalarda ve bu para cinsleri üzerinde yatırım yapanlar için oluşabilen riskli bir durumdur ve yapılan bu yatırımları doğrudan etkilemektedir.

1.2.2    Sistemik Risk

Finansal piyasalarda oldukça sık karşılaşılabilir. Çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Finansal sistemin asli unsurlarından olan bir finansal kurumun yaşadığı bir olumsuzluk nedeniyle diğer finansal kurumlarında böyle algılanması sistemik riskin sonucudur. Bu duruma en iyi örnek 2007-09 döneminde yaşanan global finansal kriz sonucu genel olarak finansal kurumlara karşı görülen güvensizliktir.

Aynı şekilde bir ülkede görülen kriz durumu nedeniyle aynı nitelikteki ekonomik düzene sahip olarak algılanan ülkelerin de bu durumdan kötü etkilenmeleri de sistemik risk kapsamına girer. Örneğin 1997 yılında başlayan Tayland krizi giderek diğer Güneydoğu Asya ülkelerini olumsuz etkilemiştir.

Sistemik risk belirli yatırım araçlarında da ortaya çıkabilir. Örneğin bir pay (hisse)

senedinde yaşana olumsuzluk diğer pay senetlerini de etkileyebilir.10

1.2.3    Sistematik Olmayan Risk

Şirketin faaliyet gösterdiği endüstrinin ya da şirketin kendi özelliklerinin ortaya çıkardığı risk durumudur. Tüketici tercihlerinde oluşan değişimler, yeni buluşlar, teknolojik gelişmeler, yönetimsel hatalar vb etkenlerin etkisiyle hisse senetlerinden elde edilen verimlerde, sistematik olmayan değer değişimlerine neden olabilmektedir.11

Şirket yönetimini bu gibi risk kaynaklarıyula ilgili olarak bazı durumlarda kontrolü sağlayabilmektedir. Bu anlamda sistematik olamayan riskler, yatırımcılar nezdinde yatırımların ve portföyün çeşitlendirilmesiyle ortadan kaldırılabilecek bir risk çeşidi olarak algılanmaktadır.¹¹

Temel olarak dört başlıkta ifade edilmektedir. Bunlar;

·         Finansal Risk,

·         Yönetim Riski,

·         Faaliyet Riski,

·         Endüstri-Sektör Riski11